[Nowe Warpno] Zbiorowa mogiła czy zapomniany cmentarz?

[Domino]

Czy w Altwarp były obozy? Tak. Głównie takie:

Czy mogły być inne.  Prawdopodobnie tak, ale wiem o tym pośrednio. Jedyne znane mi źródło, które mówi o tym wprost to:
"Landeskultur und Strassenbau im Kreise Ueckermünde" W. von Horn, Ueckermünde 1940,
gdzie mówi się o obozie dla Polaków w pobliskim  Luckow - "Zur Zeit sind polnische Kriegsgefangene in Luckow...".

Polscy jeńcy wojenni (bo o nich mowa) od stycznia 1940 roku wykonywali prace melioracyjne w miejscowościach Luckow oraz Liepgarten. Skierowani byli z obozu Stalag IIC z Greifswaldu. Zatrudnieni byli przez Związek Melioracyjny oraz Związek Łąkarski w Jatznick.

Pozdrawiam

[NW]

Patrząc na mapkę Borisza stajemy na rozjeździe drogi wojewódzkiej nr 114 w kierunku Podgrodzia i tak na godzinie 15 (zielony kolor) cmentarz "nowy", na godzinie 14 "cmentarz trzeci" - kolor czerwony (ten po którym już nie ma prawie śladu). Na tej mapce brak jest cmentarza "żydowskiego", który znajduje się prawie równolegle do cmentarza "nowego".

[Danek]

....Lokacja cmentarza żydowskiego - zgoda, na południe. Ale (podobno) jeszcze bardziej na północ, gdzieś w okolicy obecnego miejsca, na którym parkują samochody, był jeszcze jeden cmentarz ewangelicki. W każdym razie w lesie znajdowane były żeliwne krzyże i fragmenty rzeźby cmentarnej. Osobiście tego miejsca nie badałem, tylko mnie o nim informowano. Natomiast byłem na obu opisywanych wyżej cmentarzach i chciałbym potwierdzenia, że myślimy o tym samym miejscu.

Myślę,że sprawa wymaga dogłębniejszej analizy i warto by było skorzystać z jakiejś starej mapy. Faktycznie "starszy" cmentarz o którym piszesz po prawej stronie musiał być chyba ewangelicki. Są tam stare groby które do dziś można podziwiać. Pamiętam nawet ,że jako dziecko odkryliśmy przy okazji porządków na 1 listopada piękny kawałek pomnika z "okiem opatrzności". Dalej na końcu faktycznie są groby dzieci i kilku pierwszych polskich osadników. Nie jestem jednak pewien czy cmentarz ten można nazwać "starszym" daty na pomnikach raczej o tym nie świadczą... Może to oczywiści hipoteza jest on częścią obecnego cmentarza komunalnego?

Co do "dużego" "nowego" cmentarza obecnie komunalnego. Tu sprawa też nie jest do końca oczywista. Otóż wszystkim znane są groby niemieckie znajdujące się przy bramie zwłaszcza po prawej stronie kaplicy o których z resztą Ty sam piszesz.(przy okazji czy ktoś pamięta lub może ma jeszcze zdjęcie starszej tej ryglowej kaplicy, która znajdowała się na samym początku?) Wiele pomników lub raczej pozostałości można było nie dawno odszukać po lewej stronie tuż przy skarpie np.słupki imitujące drzewo dębu. "Det" równający teren spychał wszystko w tamtą stronę. Za ogrodzeniem również znajdowało się kilka połamanych pomników.

Idźmy jednak dalej otóż w miejscu obecnego pochówku nawet tego z lat 70 również są mogiły. Przy każdym pochówku są odnajdowane kości a raczej ich niewielkie resztki. Świadczyć to może o wielkości cmentarza... Jednak po Twojej uwadze mam teraz pewne wątpliwości. Mianowicie chodzi mi o kirkut w ktorym miejscu dokładnie się znajdował? Opis jaki podałem jest oparty na książce Łopucha. Napisał w niej również ,że cmentarz żydowski został całkowicie zniszczony po wojnie. Swoją drogą ciekawe ,że sami Niemcy tego nie zrobili tylko my Polacy.

Gdzie był dokładnie kirkut tego nie wiem? Może ktoś inny określi dokładne miejsce? Teren po prawej stronie cmentarza komunalnego został całkowicie zmieniony w latach 80. Przypominam sobie natomiast jeden pomnik z "gwiazdą Dawida" na końcu przed samym ogrodzeniem. Za miesiąc będę w Warpnie odszukam i sfotografuję.

 Co do drugiego ewangelickiego cmentarza tego w lesie na północ....Tam gdzie parkują samochody nic nie ma. Trzeba pójść trochę dalej w lewo-północ i do przodu wschód. Prawie równolegle do obecnego cmentarza po lewej stronie idzie droga w lesie. na wysokości połowy "polany" tej między cmentarzem a oczyszczalnią po lewej stronie drogi. Tam jest zlokalizowany cmentarz. Łatwo go przeoczyć gdyby nie słupki granitowe porozrzucane w bezładzie. Uwaga w niektórych miejscach ziemia trochą się zapada pod nogami mało przyjemne uczucie....

cmanterze

[Validator]

Dzięki, moja świadomość już nie protestuje, topografia mi się zgadza. Jak by nie liczyć wyróżniliśmy w Neuwarp 5 cmentarzy ewangelickich. Przykościelny, ten przy ul. Kościuszki, dalej jeden rozdzielony (ciekawa koncepcja) lub dwa niezależne wzdłuż drogi wiodącej do oczyszczalni, wreszcie jeszcze jeden, w lesie, na północ od obecnego komunalnego. Kirkut i obecny komunalny - pomijamy.
Uzasadnienie powstania kolejnych nekropolii jest dość proste. Najpierw był cmentarz przy kościele. Potem został wypełniony, a jednocześnie Fryderyk II zakazał lokowania pochówków w centrum miejscowości (bodaj rok 1773). No to powstał cmentarz przy Kościuszki, co wówczas pewnie znaczyło "poza miastem".
Kolejne zapełnienie cmentarza, a w międzyczasie zamiana wysp w półwysep - powstaje duża nekropolia przy rozjeździe Nowe Warpno - Podgrodzie. Od razu po obu stronach drogi?
To jest ciekawe zagadnienie, na wyczucie odpowiedziałbym przecząco, musiało być inne uzasadnienie rozdzielenia cmentarzy. Albo ten "na górce", z prawej jest starszy, albo był przeznaczony dla jakiejś innej grupy mieszkańców.
Wreszcie - znów zagadka - z bliżej nieznanych przyczyn powstaje ten cmentarz najbardziej wysunięty na północ. Dlaczego odrębny? Dlaczego nie rozbudowano głównego? Same znaki zapytania. Może jakąś odpowiedzią są migracje i przesiedlenia, szczególnie te najnowsze, z okresu III Rzeszy?
W każdym razie ciekawy temat. Równie ciekawe są cmentarze Albrechtsdorf (3) i Wahrlang (2). Ale o tym - w innym terminie.

[ZenO]

Rozmieszczenie cmentarzy w Nowym Warpnie (poza miastem):



1 - cmentarz żydowski,
2 - stary cmentarz ewangelicki,
3 - nowy cmentarz ewangelicki,
4 - nowy cmentarz komunalny,
5 - 1. cmentarz komunalny po 1945 r.

[Validator]

Witaj! Szkic się mniej więcej zgadza, nie kwestionuję, ale co z lokacją cmentarza żydowskiego? Po pierwsze - dziś są tam tylko doły po grobach. Jednak wcześniej i bardziej na południe niż działka oznaczona 1.
Cmentarz nr 5 zaczyna się grobami ewangelickimi, właśnie w obrębie numeru 1 (na szkicu). Są chyba cztery mogiły (gdzieś mam zdjęcia). Potem, płynnie, na wschód, pojawiają się polskie groby.
Albo inaczej: trzeba podejść na szczyt wzniesienia, minąć fragment bramy ogrodzenia i wtedy zaczynają się groby niemieckie, potem polskie. Niemieckie są w jednym pasie, zaraz przy wejściu.
Cały czas mówimy o cmentarzu z prawej strony drogi do oczyszczalni (gruntowej).
Sumując: w zasadzie lokację cmentarzy uzgodniliśmy bez nieporozumień.

[ZenO]

Lokalizacja cmentarza żydowskiego i ewangelickich za opracowaniem Waltera Kumpferta - "Neuwarp" 1991.



poz. 18 - cmentarz żydowski

[Validator]

OK, ale to oznacza, że starszy cmentarz ewangelicki, potem ewangelicko-polski jest dalej, na wschód. I tak jest naprawdę.

[Danek]

Rozmieszczenie cmentarzy w Nowym Warpnie (poza miastem):

Obrazek

1 - cmentarz żydowski,
2 - stary cmentarz ewangelicki,
3 - nowy cmentarz ewangelicki,
4 - nowy cmentarz komunalny,
5 - 1. cmentarz komunalny po 1945 r.

Panie Zenonie czy aby na pewno granica cmentarza 2 tak powinna przebiegać? Skąd w takim razie pomniki w końcu zaznaczonego cmentarza 4(obecnego) oraz kości i liczne szczątki odnajdowane przy okazji nowego pochówku? Pomniki mogły się tam "przenieść" ale szczątki zakopane pod ziemią już raczej nie. Faktem jest ,że cmentarz byłby wtedy dość spory. Co do kirkuta to rozumiem ,że w takim razie był on po prawej stronie ale jeszcze przed bramą na drugi ewengelicko-polski cmentarz?
 Pytanie jeszcze po co ich było tyle??? Wszak jak słusznie zauważył Validator w sąsiednich miejscowościach też były cmentarze. W Karsznie były dwa plus grobowce rodu Enckevort oraz ten w Warnołęce. Czy mógłby też być jakiś w Brzózkach?

[ak]

Na tym cmentarzu byłem kilka lat temu. To chyba  była jedyna tabliczka którą można odczytać.

[ZenO]

czy aby na pewno granica cmentarza 2 tak powinna przebiegać?

Stary cmentarz ewangelicki zaznaczyłem szczątkowo  by nie wprowadzać zamętu i nie mylić go z nowym cmentarzem komunalnym. Można z dużą pewnością podać, że pierwotnie stary cmentarz ewangelicki zajmował  teren od bramy głównej aż do końca  obecnego  cmentarza komunalnego. Wyczerpanie miejsc pochówku było zatem przyczyną założenia nowego cmentarza ewangelickiego. Nowy komunalny cmentarz powstał więc na starym ewangelickim.

Na szkicu Kumpferta  ten stary cmentarz jest oznaczony  "17".

Cmentarz żydowski - "18" był po prawej stronie za bramą. To niewielki cmentarz, bo niewielu było Żydów w Nowym Warpnie.

W Karsznie są dwa cmentarze (ślady po nich) , jeden przy kościele, a drugi na niewielkim wzniesieniu 150-200 m na wschód od kościoła. To, tak jak i Nowym Warpnie i w innych miejscowościach zakaz chowania zmarłych  na terenie miejscowości albo wyczerpanie miejsc do pochówku przy kościele.

Cmentarz w Brzózkach oczywiście był - w sąsiedztwie kościoła.

[Validator]

Ściśle licząc to w Karsznie są 2 cmentarze, ale zmarłych chowano w czterech miejscach. Do wskazanych przez ZenO dochodzą groby znalezione pod posadzką historycznego kościoła oraz rozszabrowana rodowa nekropolia von Enckevort.

W Warnołęce były - są dwa cmentarze. Przy kościele (starszy) oraz w lesie, przy wyjeździe/wjeździe do miejscowości (droga między dwoma domami, jakieś 150 m od głównej szosy), stosunkowo dobrze zachowany.

W Brzózkach - na terenie cmentarza postawiono "mleczarnię" (punkt skupu mleka).

W moim przekonaniu zasadne jest też mniemanie, że oprócz wskazanych cmentarzy były niewielkie, lokalne miejsca pochówku np. w rejonie Mszczujów, Myśliborza, Zalesia, Poddymina, Dobieszczyna itd. Nie znam informacji źródłowych na ten temat, ale ludzie w tych miejscach mieszkali, rodzili się i umierali, zatem gdzieś ich chowano, zapewne nie dalej niż kilometr od zabudowań (sądząc np. po nekropolii w Günnitz, czy po grobach von Enckevort'ów w Karsznie).

[Danek]

Stary cmentarz ewangelicki zaznaczyłem szczątkowo  by nie wprowadzać zamętu i nie mylić go z nowym cmentarzem komunalnym. .

Dzięki za objaśnienie teraz już wszystko mi pasuje i jest czytelne. Odniosę się jeszcze do żydowskiego cmentarza. Pisze Pan ,że był po prawej stronie zgoda taki sam opis znalazłem w książce. Jednak dalej tylko jednej rzeczy nie rozumiem czy był przed cmentarzem ewangelickim tym którego zdjęcia zrobił AK czy dalej za nim za górką i mogiłami dzieci w miejscu późniejszego zrębu? I drugie pytanie czy są jego jakieś pozostałości?
Co do zdjęcia AK fakt to jeden ze starszych grobów ale jak widać po dacie pochówku dokonano go po wojnie. Przy samym wejściu na cmentarz po prawej stronie jest kilka starszych pomników. Trudno je odczytać a część z nich leży porozrzucana dookoła i przykryta ziemią.
Cieszę się ,że pomogło to co nieco rozjaśnić tą sprawę i może przy okazji wspomóc ochronę dobrego imienia p. Junga.

[ZenO]

Cmentarz żydowski- tak naprawdę kilka grobów, znajdował się po prawej stronie za bramą cmentarza widoczną na zdjęciu poniżej:



Niewiele pozostało z tych grobów, ale resztki macew (żydowskich nagrobków) można jeszcze tam odnaleźć:




Ktoś nadgorliwy ( i do tego ignorant) w miejsce niektórych macew  wstawił krzyże katolickie. To może zmylić postronnego obserwatora, co do charakteru pochówków w tym miejscu.
Zaraz za  grobami żydowskimi są groby pochowanych w latach 1947-1959. Pierwszy  pochówek miał miejsce na początku 1947 r. - to  grób 12 letniego  Zdzisława Kaczmarka, który utopił się. Jego ojciec był osadnikiem wojskowym.

[Danek]

Widzę ,że pofatygował się Pan na cmentarz.   :wink:
Super teraz to wszystko jest już jasne. Czyli można by było przyjąć ,że kirkut i stary ewangelicko-polski cmentarz to właściwie jedno i to samo miejsce...