Wirtualne Police i okolice - forum dyskusyjne
Police i okolice => Historia => Wątek zaczęty przez: M14 w Października 11, 2014, 17:03:08
-
W okresie przedwojennym w Policach gdzieś przy nabrzeżu Łarpi funkcjonowała firma produkująca łodzie i barki " MASKOW & MAASS " podająca w reklamach "adres" Stettin - Politz Bollwerk 2.
Czy jest możliwość bliższego zlokalizowania tego miejsca lub ktoś ma informacje na temat tej firmy?.
Poniżej zdjęcie reklamówki firmy.
https://app.box.com/s/mt4lz03sejz1zux0hxa2 (https://app.box.com/s/mt4lz03sejz1zux0hxa2)
-
Dla mnie - zbyt trudne, aczkolwiek przesłanie rozumiem.
-
W okresie wojennym. Adres mówi Stettin-Politz, a więc po 15.10.1939 r. Na marginesie- bardzo ciekawe.
-
Politz Bollwerk 2
Gdzieś tu
(http://trzebiez.pl/forum-police/alt/police/stocznie.jpg)
-
Dostałem olśnienia. Przypomniałem sobie, że w zeszłym roku, przy okazji odsłonięcia pomnika w Mścięcinie, miałem okazję rozmawiać z wnuczką właściciela tej stoczni. Jest on nawet na jakiejś pocztówce (muszę ją odszukać). Do jej rodziny należał też hotel "Carmesin" Genealogia tej rodziny https://carmesin.org/individual.php?pid=I730&ged=Carmesin (https://carmesin.org/individual.php?pid=I730&ged=Carmesin)
Linki:
http://police750.blogspot.com/2009_01_01_archive.html (http://police750.blogspot.com/2009_01_01_archive.html)
http://police750.blogspot.com/2009/01/malowido-na-cianie.html (http://police750.blogspot.com/2009/01/malowido-na-cianie.html)
Autor znalezionego listu https://carmesin.org/individual.php?pid=I123&ged=Carmesin (https://carmesin.org/individual.php?pid=I123&ged=Carmesin)
(http://www.trzebiez.pl/forum-police/alt/stemple/stempcarmesin.jpg)
(http://trzebiez.pl/forum-police/alt/police/maass1)
(http://trzebiez.pl/forum-police/alt/police/maass2)
-
K. Maronn wyróżnia w tej okolicy "Bollwerk" i "Am Bollwerk", położone vis a vis siebie, oddzielone Łarpią.
(http://imageshack.com/a/img540/9969/5WWkYB.jpg)
Fragmenty Adressbuchów 1937 i 1943. O. Maass zamieszkiwał przy Rycerskiej 8 (Kahnbaumeister to chyba tyle co mistrz szkutnictwa).
Z kolejnego wycinka dowiadujemy się, że Bollwerk ograniczona była tamą i łąkami. Więc nasz Bollwerk 2 to "Am Bollwerk" u Maronn; na zdjęciu lotniczym- ten na lewym brzegu Łarpii.
(http://imageshack.com/a/img661/1854/NXi0Je.png)
(http://imageshack.com/a/img912/2702/mYNnYc.png)
-
"Wnuczka" właściciela firmy Maskow & Maass obecna na odsłonięciu pomnika w Mścięcinie w 2013 roku
wspominała że na podstawie informacji od rodziców firma mogła się mieścić przy byłej ulicy Freistrasse
obecnie Drzymały.
-
@lukasz_s
Odwrotnie z tymi Bollwerkami (tu: szańce, wały przeciwpowodziowe). Brzegi rzeki (lewy - prawy) są określane w stosunku do jej biegu. Łarpia płynie z południa na północ. Am Bollwerk znajdował się na jej prawym brzegu, za mostem na Łarpi, w kierunku wschodnim, w stronę plaży. Generalnie, jak podaje Maronn (w kronice miasta), policzanie włożyli wiele wysiłku i pieniędzy w budowę wałów przeciwpowodziowych, bo wylewy rzeki były ich utrapieniem.
-
Maronn podaje więcej nazwisk szkutników. Obok Carmesin i Maass/Maskow wymienia nazwiska Petri oraz Schulz, który to warsztat miał mieć "na prawo od mostu przez Łarpię, idąc od Bruckenstrasse w kierunku Schanzendamm".
-
No to właśnie potwierdza moją poprzednią wypowiedź.
-
Schulz
(http://u.jimdo.com/www67/o/s7907ba624e89af15/img/i563bfd9854aaadb9/1301677590/std/image.jpg)
(http://trzebiez.pl/forum-police/alt/police/stocznie1.jpg)
Luftaufnahme der Werft 1941, links im Bild hinter der Brücke
(http://u.jimdo.com/www67/o/s7907ba624e89af15/img/id3c40b403eeff651/1378040365/orig/luftaufnahme-der-werft-1941-links-im-bild-hinter-der-br%C3%BCcke.jpg)
Więcej na stronie http://karo36.jimdo.com/geschichte/ (http://karo36.jimdo.com/geschichte/)
Może ktoś rozpoznaje te miejsca?
(http://u.jimdo.com/www67/o/s7907ba624e89af15/img/i5a23f79f81c95d07/1378040423/std/esperanza-1941-kurz-vor-dem-stapellauf-auf-der-bauwerft-in-p%C3%B6litz.jpg) (http://u.jimdo.com/www67/o/s7907ba624e89af15/img/i55eabd57a7eab71f/1378052836/std/weitere-schiffe-auf-der-werft.jpg)
-
Może to jest to miejsce i dom choć upływający czas trochę zmienił otoczenie.
https://app.box.com/s/b14ri1rsgxxss8k5jc38
-
Absolutnie tak. Detale architektoniczne zgodne w 100 procentach.
Gdzie znajduje się ten dom?
-
Absolutnie tak. Gdzie znajduje się ten dom?
Tuż za mostem na Łarpi po prawej stronie. To stocznie Schultz`a mamy zlokalizowaną.
Co do stoczni Carmesin i Maskow & Maass, to chyba pochopnie je połączyłem. Prawdopodobnie były to odrębne stocznie rodzinne, ale o tym za chwile.
-
Wyciąg z ksiąg adresowych:
(http://imageshack.com/a/img538/8503/1esx8W.png)
(http://imageshack.com/a/img674/2246/mBmheE.png)
(http://imageshack.com/a/img912/8856/wKNiHg.png)
(http://imageshack.com/a/img673/7765/yrgbVr.png)
-
Ciekawym elementem dotyczącym stoczni Schultz'a jest zdjęcie załączone przez ak a dotyczące sprzedaży łodzi Esperanza.
Na zdjęciu tym jest prawdopodobnie warsztat - stocznia gdzie powstała łódź i chyba nie jest to sprawa przypadku.
-
"Wnuczka" właściciela firmy Maskow & Maass ... firma mogła się mieścić przy byłej ulicy Freistrasse, obecnie Drzymały.
Tak mogło być i jak piszesz dotyczy to stoczni Maskow & Maass
Co do stoczni Carmesin, to szperam trochę w genealogi tej rodziny i znalazłem ich stocznię.
"Bootbauerai Ernst Carmesin"
Dom nowo wybudowany po pożarze w 1907 roku przy Wiekstraße 8, obecnie ul. M. Konopnickiej.
(http://trzebiez.pl/forum-police/alt/police/carmesin.jpg)
Wg wspomnień Ernsata Carmesin (Birth 03. November 1885 in Pölitz Death 27. Januar 1962 in Stralsund), stocznie założył w 1845 r. jego dziadek Otto Ernst Christian Carmesin (Birth 03. 03.1852 in Grabow Death 24. Juli 1931 Waldfriehof in Pölitz)
cdn.
-
" MASKOW & MAASS " podająca w reklamach "adres" Stettin - Politz Bollwerk 2
"Wnuczka" właściciela firmy Maskow & Maass...
wspominała że na podstawie informacji od rodziców firma mogła się mieścić przy byłej ulicy Freistrasse
obecnie Drzymały.
Tu mamy rozbieżność.
-
Gdzieś mamy literówkę- Carmesin nie
mógł założyć stoczni 7 lat przed swoim urodzeniem :)
Do kompletu. Artykuł o jasienickiej stoczni Gollina ze starego numeru "Kiek in de Mark", w moim tłumaczeniu.
"Ilekroć byłem w Jasienicy, byłem ciągnięty nad Gunicę. Tu, leżały stosy dębów oraz deski burt rybackich łodzi, żaglówek, łodzi motorowych i barek, z ich wysokimi masztami , kolorowym takielunkiem i wystającymi szerokimi sterami. Wracały tu wraz ze swoim jasienickim właścicielem lub czekały na naprawę w stoczni rzecznej Gollina.
Gunica zawsze oferowała jasieniczanom sielski obrazek. Srebrno-szare pasma wody, często zawinięte w długie pętle, ciągnące się od przystani oraz kąpieliska przy wzgórzu Tresterów i podwórku Metzlaffów, ostatecznie lekko zakręcały, aby znaleźć ujście w Roztoce Odrzańskiej.
Ten obrazek zakłócała stocznia Gollina, leżąca na wschodnim brzegu, naprzeciw posiadłości Williego Pflugradta , Karla Olwiga , Hermanna Krossa, Ericha Marlowa i Fritza Marlowa, rozciągająca się w kierunku młyna Steffena.
To nie była duża stocznia. Raczej nastawiona na potrzeby właścicieli łodzi z Jasienicy oraz rybackich wiosek w sąsiedztwie Roztoki. Przypuszczalnie, stocznia, wcześniej znana jako stocznia Zobella, została założona w ostatnich dziesięcioleciach dziewiętnastego wieku.
Carl Gollin urodził się 12.05.1868 r. w Jasienicy. Jako 24 latek, w roku 1892, rozpoczął pracę w stoczni Zobella, po tym jak odebrał wykształcenie w sławnej na cały świat stoczni Vulcan w Szczecinie i zakończył służbę wojskową w Toruniu, w Prusach Zachodnich. Zaczynał jako majster i przez lata nabywał wiedzę o budowie i reperowaniu łodzi. W wieku 36 lat odkupił stocznię i rozpoczął pracę pod własnym nazwiskiem. Interes przynosił zyski wraz z postępującym rozwojem handlu i industrializacją okolic Szczecina. Jego stocznia miała dobrą reputację. Ze Śląska i Brandenburgii przybywali szyprowie, ale jego reputacja rozciągała się dużo dalej. Z Polski i Czechosłowacji przyjeżdżali ludzie naprawiać lodzie w Jasienicy.
Powstawały n owe konstrukcje. Dzięki wytrwałości i ciężkiej pracy, realizowane były liczne zamówienia na duże łodzie towarowe i małe łodzie. Barki kosztowały 18 -20 tysięcy Reichsmarek.
To była przyjemność oglądać stolarzy i cieśli okrętowych przy pracy w stoczni! Pod gołym niebem, w otoczeniu małych hal montażowych, za pomocą skromnego wyposażenia, tworzyli prawdziwe cuda. Strugali i kuli kadłub – szkielet- w jeden element. Byli mistrzami w swoim rzemiośle. Krępi, mocni, czasem głośni –ale tacy musieli być- z oddaniem poświęceni pracy.
Któż nie znał tych Jasieniczan! August i Karl Bremer, Fritz Röpanack , Erich Jütz , Karl i Fritz Jungowie- bliźniacy od ojca Rudiego Lamprechta, z Gellenthin, Matz i Kiehn i przede wszystkim mistrz Carl Gollin. Razem kładli stępki, legary do belek ścian, zbijali ze smoły i pakuł pokłady, tak, że łodzie mogły pływać w swoje często długie trasy przewozowe.
Łodzie przebywały w stoczni miesiące. Z trudem można było śledzić jak wzrasta kadłub, jak tworzy się nadbudówka łodzi, tak jak zakładały to plany. I mówiono: nadszedł czas na uruchomienie. Tętniącą życiem stocznię zamykano- nadchodził ten czas. Usuwano obejmy, smarowano tory wykonane z mocnych desek,
Wydawano ostatnie polecenia. Następnie powoli spuszczano łódź na Gunicę, potem przyspieszano i ogromna fala z przodu zalewała wszystko, co było na jej drodze, aż do domu Fritza Marlowa. Później świętowali wszyscy, którzy włożyli swój wkład w budowę. Znów, w stoczni Gollina, wykonano świetną robotę , z której stara stocznia byłaby dumna.
Carl Gollin został zmuszony do opuszczenia domu po wojnie i zmarł w 1947 r. w Anklam w wieku 79 lat."
(http://imageshack.com/a/img661/2882/PzdUN4.jpg)
(http://imageshack.com/a/img908/6052/IlG5cn.jpg)
(http://imageshack.com/a/img661/9319/4a8qhd.jpg)
-
Cytat: M14 w Październik 11, 2014, 17:03:08
" MASKOW & MAASS " podająca w reklamach "adres" Stettin - Politz Bollwerk 2
"Wnuczka" właściciela firmy Maskow & Maass...
wspominała że na podstawie informacji od rodziców firma mogła się mieścić przy byłej ulicy Freistrasse
obecnie Drzymały.
Tu mamy rozbieżność.
Trochę rozbieżności może być bo po prawie 70 latach trudno pamiętać wszystkie szczegóły i adresy.
Faktem natomiast jest że była ulica Freistrasse dochodziła prawie do brzegu Łarpi i w tej okolicy mógł być Bollwerk 2.
Osobną sprawą jest tłumaczenie- interpretacja określenia Bollwerk lub am Bollwerk /może to teren portowy,stoczniowy/ czasami wskazywane jako to samo miejsce /teren/.
-
Położenie Bollwerk jest jasno określone w Adressbuchu. To ulica ograniczona Schanzendamm i łąkami. Kryteria takie spełniają zabudowania na prawym brzegu Łarpii.
Jeśli z kolei wierzyć opisowi położenia zakładu Schulza (wg Maronn), który miał znajdować się za mostem i w prawo, to miał on adres Schanzendamn.
Idąc więc przez most, ulicą Bruckenstrasse, w kierunku Schanzendamm i przeprawy promowej, po lewej mamy Bollwerk (wg Adressbucha, bo wg Maronn "Am Bollwerk), po lewej zabudowania z adresem Schanzendamm, choć sama ulica biegnie na wprost.
-
Gdzieś mamy literówkę- Carmesin nie
mógł założyć stoczni 7 lat przed swoim urodzeniem
Słuszna uwaga, chodziło o dziadka (wcześniej podałem dane ojca) - Christian Friedrich Carmesin Birth 11. September 1811 in Pölitz Death 20. März 1880 in Pölitz.
Oryginalny tekst: Die von seinem Großvater gegründete Bootswerft bestand gerade einhundert Jahre (1845 - 1945), als er sie - von den Polen aus seiner Heimat vertrieben - verlassen musste.
I jeszcze jedna ciekawostka: Ernst Carmesin - Schrieb im Alter in Lassan kleine Geschichten aus seiner Vaterstadt Pölitz, sog. Vertellsel, in plattdeutscher Sprache; einige wurden in der Pommerschen Zeitung bzw. Stettiner Nachrichten veröffentlicht.
-
Czy to ten sam budynek?
"Bootbauerai Ernst Carmesin"
(http://trzebiez.pl/forum-police/alt/police/carmesin-dom.jpg)
-
W nocy nadesłał mi list P.T. pan Jan Benedykt Koziński, autor książki "Przymuszeni z literą P". Wciąż krzepko się trzyma (91 lat), czyta nasze dyskusje na forum, a pamięć ma imponującą. Cytuję istotny dla tego wątku fragment.
"Łódź, dn.15.10.2014 r.
Wielce Szanowny Panie Janie!
Pragnienie, chęć i potrzebę napisania tego listu spowodowała między innymi wiadomość - zamieszczona w internecie, o tym, że:
- w okresie powojennym w Policach przy nadbrzeżu Łarpi funkcjonowała produkująca łodzie i barki firma „MASKOW & MASS”,
- czy jest możliwość zlokalizowania tego miejsca – lub ktoś ma informację na temat tej firmy,
- uzyskane odpowiedzi wykazały, iż są to sprawy dość trudne.
Myślę, że na ten temat mam pewne wiadomości, które pragnę Panu przekazać. Dotyczą one miejsca znajdującego się po prawej stronie mostu na Łarpi, zbudowanym na drodze prowadzącej od Rynku w Policach, ul. Goleniowska, w stronę Odry i „Lejka” i statku „ Bremerhaven”.
Przechodząc często tą drogą przez most (drewniany) nadal istniejący po remoncie, zwróciłem uwagę na znajdujące się po prawej stronie mostu, przy rzece obszerne pomieszczenie w ziemi, w którym znajdowały się resztki urządzenia (konstrukcje metalowe - koła zębate różnej wielkości ) służące, prawdopodobnie, do ręcznego zwodzenia mostu, podczas przepływu barek i jachtów z Łarpi do Odry. W czasie wojny urządzenia te były nieczynne. Może jeszcze znajdują się resztki tego urządzenia.
O takim przeznaczeniu tych urządzeń mówili Niemcy. Mówili również o tym, że obok znajdowała się stocznia budowy barek i jachtów.
Za moich czasów stocznia ta była zlikwidowana i nieczynna.
Czy są po niej jakieś ślady, tego nie wiem.
Śladem tego może być zdjęcie lotnicze panoramy Polic – zamieszczone na str. 75 książki „ Przymuszeni...” na którym w dole po lewej stronie, widnieje omawiany most. Po jego prawej stronie widoczne są zacumowane jachty. [Chodzi o zdjęcie umieszczone tu przez "ak" w poście z 12 października]
Stan ten może być lepiej widoczny na powiększonym zdjęciu.
W omawianym okresie, po lewej stronie mostu i rzece Łarpi, znajdował się port rzeczny do którego przypływały barki załadowane workami z cementem. Rozładowywane one były przez więźniów z obozu KZ Stutthof."
-
Okolice Brueckenstrasse przed budową i po wybudowaniu mostu zwodzonego (za K. Maronn).
(http://imageshack.com/a/img908/7341/1kuD7v.jpg)
(http://imageshack.com/a/img537/7861/sq6IUK.jpg)
(http://imageshack.com/a/img674/1846/horlDp.jpg)
(http://imageshack.com/a/img540/8691/GgLpv7.jpg)
-
(http://imageshack.com/a/img904/2589/EsvSCK.png)
Jesień 1944 r. Proszę zwrócić uwagę, że w okolicy mostu nie ma żurawia- powinien rzucać cień. W prawym dolnym rogu (północ) dobrze widoczne podwyższenie dla rurociągu, sławna "bramka" nad Łarpią.
-
Tyle cennej wiedzy. A nie przygotowałby któryś z Panów artykułu (nawet krótkiego) "Co wiemy o polickich stoczniach?", albo "Stocznie w międzywojennych Policach" lub coś podobnego? Gdyby chcieć zawęzić temat to: "Firmy Maskow & Maass i Carmesin - z dziejów polickiego szkutnictwa". Panowie: Rocznik nr 2 czeka na takie teksty!!!
Pozdrawiam - J. A.
-
To tak jeszcze dla porządku: wg Telefonliste z 1939 r. Petri miał warsztat przy Wieckstrasse. W AB 1943 Petri nie występuje (p. relacja J.B.K.- to ten nieczynny?). Pod 2 i 4 z kolei (AB 1943) widnieją rodziny rolników...Maskow i Maass (drugi adres Fischerstrasse 10- p. relacja wnuczki). Wszystko zaczyna pasować.
-
Skoro tak ("wszystko zaczyna pasować") - ponawiam, Panie Doktorze, zaproszenie do napisania artykułu. :)
-
Chwilowo zakopałem się w "obozach". Wiedziałem, że będzie ciężko, ale żeby to miało ręce i nogi to chyba i pół roku nie wystarczy.
Może więc ak? Albo M14- w końcu wywołał temat, z pewnością ma jeszcze jakieś wiadomości od autochtonów.
-
Motorówki zbudowane w stoczni Carmesin - Schiffliste 1913 r. Z tego co widzę, był potentatem w budowie tego typu jednostek.
Ciekawa jest pierwsza pozycja, podana jest motorówka z Oderkrug, może chodzi o Czapliniec (do 1945 niem. Enge Oderkrug) – część miasta Police, dawne osiedle nad Domiążą w Policach na wyspie Polickie Łąki.
(http://trzebiez.pl/forum-police/alt/police/carmesin-schiffliste.jpg)
-
Zdjęcie z rodzinnego albumu spadkobierców firmy Maskow&Maass wykonane z terenu stoczni.
https://app.box.com/s/62avuhw0vlj89t5be94p (https://app.box.com/s/62avuhw0vlj89t5be94p)
-
To widokówka. Reprodukowana m.in w "Stettin- Pölitz...". K. Maronn.
(http://imageshack.com/a/img538/5362/oewrbV.jpg)
(http://imageshack.com/a/img537/7319/My9cRu.jpg)
-
To widokówka.
Ale występuje też jako zdjęcie, bez typowego rewersu pocztówkowego (autora zdj., wydawcy i linii adresowych) oraz bez napisu na awersie Politz i.Pommern.
-
Tak. Tyle że w albumie nie znajduje się najprawdopodobniej zdjęcie oryginalne a reprodukcja. Takie pamiątkowe zdjęcia można było kupić- znam takie dla Szczecina, dla Polic nie spotkałem- ale te musi nim być.
-
To widokówka. Reprodukowana m.in w "Stettin- Pölitz...". K. Maronn.
Może w/w książce Pani K Maronn jest informacja odnośnie zamieszczonej reprodukcji, kto jest autorem oryginalnego zdjęcia lub "skąd pochodzi"?
-
Niestety. Pozostaje nam tylko dotrzeć do rewersu kartki. Gdzieś zapewne jest.
-
Zdjęcie dołączone do postu z dn 14 01 2015 pokazuje i jednocześnie rozwiewa wątpliwości gdzie znajdowała się stocznia firmy Maskow &Maass i jak wspomniałem wcześniej pochodzi ze zbiorów potomków właścicieli firmy.
Samo zdjęcie /podobno oryginał/ jest kilkukrotnie większe od zwykłej widokówki i zostało przesłane przez członka rodziny dr. historii sztuki
więc możemy zakładać że jest w stanie odróżnić zdjęcie od reprodukcji,widokówki lub pocztówki.
-
Samo zdjęcie /podobno oryginał/ jest kilkukrotnie większe od zwykłej widokówki
To by się potwierdzało, z dużego oryginału, który otrzymał właściciel, powstały kartki pocztowe. Wcześniej o tym wspominałem, ale nie pamiętałem o którą pocztówkę chodziło. Jeśli nasze informacje pochodzą z jednego źródła, to na tym zdjęciu jest właściciel stoczni.
-
Ta postać?
(http://imageshack.com/a/img538/2489/QTL3YD.jpg)
-
Ta postać?
a tym zdjęciu jest właściciel stoczni.
Tak mi powiedziano (a nie pamiętam o którą pocztówkę chodziło), o ile ja i M14 mówimy o tym samym (źródle) zdjęciu.
-
Maronns book about Pölitz stated on the page "Bürgermeister und Pastoren", that a son of the ship's carpenter Carmesin was born in 1753 in Pölitz and died 1803 in Treptow.
-
Maybe this file could be interessting for you:
sygnatura: 65/581/0/435
tytuł i daty: Antrag des Bootsbaumeisters Ernst Carmesin in Pölitz, auf Eintragung von Wasserrechten Bootshafen an der Larpe in das Wasserbuch.; 1929-1932
hasła indeksu: Carmesin Ernst; Larpe; Police; Pölitz; Regierungsbezirk Stettin; Stettin; Szczecin; Wasserrechten; wpisy do księgi wodnej; Wydział Obwodowy w Szczecinie
opis: poszyt; stan dobry; rękopis; neogotyk; niemiecki; ; ; ; Nr 162, FII 871/1929;
-
Dokument / zdjęcie poniżej/ związany z firmą Maskow & Maass i jej właścicielami.
Znaczenie lub przeznaczenie dokumentu "do rozszyfrowania"
https://app.box.com/s/3sca1wjuzjtdbeuphued8pi7jyce5dzy (https://app.box.com/s/3sca1wjuzjtdbeuphued8pi7jyce5dzy)
-
Listownik?
-
Czysty, niewypisany blankiet firmowy do korespondencji. W górnym prawym rogu adnotacja o 25 leciu powstania firmy (1907 - 1932).
Pozdrawiam
-
Yes, it is a unused sheet of writing paper.
-
http://m.ebay.de/itm/351370776012?nav=SEARCH
-
Lista cieśli okrętowych z Polic
http://pommerscher-greif.de/materialien/articles/kreis_randow.html?file=tl_files/greif%20-%20dokumente/ortsforschung/Randow/Schiffszimmerleute-poelitz.pdf (http://pommerscher-greif.de/materialien/articles/kreis_randow.html?file=tl_files/greif%20-%20dokumente/ortsforschung/Randow/Schiffszimmerleute-poelitz.pdf)
A tu w oryginale, w Heimatkalender für den Kreis Randow. 1933 - od strony 69
http://zbc.ksiaznica.szczecin.pl/dlibra/docmetadata?id=33&from=&dirids=1&ver_id=&lp=3&QI=0230B35FDCD6BD6400DB3AB8279CD3EB-12 (http://zbc.ksiaznica.szczecin.pl/dlibra/docmetadata?id=33&from=&dirids=1&ver_id=&lp=3&QI=0230B35FDCD6BD6400DB3AB8279CD3EB-12)